Yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım isterizin mertebelerinden biri de edep mertebesidir.
Allah Teala şöyle buyuruyor: ‘Ey iman edenler! Kendinizi, ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyunuz (Tahrim 6)’. İbn Abbas ve başkaları bu ayetten kastın ‘onları terbiye ediniz ve ilim öğreniniz’ olduğunu söylüyor. Bu lafız bir araya toplamaya çağırıcı mahiyettedir. Edeb, kulda hayırlı huyların toplanmasıdır. Aynı kökten olan me’debe (ziyafet), insanların bir araya toplandıkları yemektir.
Edeb İlmi: Dili, hitabeti ıslah etmek ve sözü yerine isabet ettirmek, lafızları güzelleştirmek, hata ve sürçmeden korumaktır. Bu edep ilmi genel edebin bir şubesidir.
Edeb üç nevidir :
- Allah’a karşı olan edep,
- Resulüne ve dinine karşı olan edep ve
- Allah’ın yarattıklarına karşı olan edep
Allah’a karşı takınılacak edep de üç tanedir :
- Allah’a karşı olan muameleyi korumak, ona haksızlık getirmemek
- Allah’tan başkasına yönelmeyerek kalbini korumak
- Allah’a isyan ettirecek şeylerden iradeni alıkoymak, korumaktır
Edep İtibariyle İnsanlar Üçe Ayrılır
- Dünya Ehli: Bunların edebi belagat ve fesahatte, ilimleri ezberlemekte, meliklerin gece sohbetlerinde ve Arap şiirindedir.
- Din Ehli: Nefs ve beden terbiyesinde, dinin sınırlarını korumak ve şehvetleri terk etmektir
- Seçkinler (Havas) Ehli: Bunların edepleri kalp temizliği, sırlara riayet, ahde vefa, vakti korumak, gönülden geçenlere az yönelmek, huzur vakitlerinde, yakınlık makamlarında ve talep yerlerinde güzel edepli olmaktır.
Sufilerden birisi demiştir ki : Zahiren ve batinen edebe sarıl, zahirden kötü edep yapan zahiren, batından kötü edep yapan da batinen ceza görür.
Kaynak: İbn Kayyım El-Cevziyye / Medaricu’s Salikin (Kur’ani Tasavvufun Esasları) / bkz 803-807
