İslam’da Helal ve Haram Kaideleri
Yasaklanmamış Her Şey Helaldir: ”Eşyada aslolan helal olmasıdır” kaidesine göre yasaklanmayan ve haram kılınmayan her şey helaldir. İslâm bilginleri bu kaideyi özellikle şu iki ayetten çıkarmışlardır:
- Yerde olanların hepsini sizin için yaratan O’dur (Bakara Suresi 29)
- Gökte olanların ve yerde olanların hepsini, kendi katından buyruğunuz altına vermiştir (Casiye suresi 13)
Helal ve Haram Kılma Yetkisi Sadece Allah’a Aittir
Helal ve haram Kılan Yalnız Allah’tır: İslam’a göre bir şeyi helal veya haram kılma yetkisi sadece Allah’a aittir. Konumu ve sıfatı ne olursa olsun hiç kimsenin haram ve helal kılma yetkisi yoktur. Peygamber Efendimiz’in bazı şeyleri helal, bazı şeyleri haram kılması Allah’ın iradesi ve dilemesiyle olmuştur. Konu ile ilgili bir ayet-i kerimede şöyle buyrulmaktadır:
‘(O peygamber) Onlara iyiliği emreder, onları kötülükten alıkoyar. Onlara temiz şeyleri helal, pis şeyleri haram kılar (A’raf Suresi 157)
Harama Muhtaç Etmeyecek Kadar Helal Vardır
İslam, insana faydalı olan hiçbir şeyi haram kılmamıştır. Haram kıldığı ya tamamen zararlı yahut zararı faydasından çok olan şeylerdir. İslam, insanı harama muhtaç etmeyecek kadar bir çok şey helal kılmıştır. Örneğin;
- Faizi yasaklamış, ticareti meşru kılmıştır;
- Zinayı yasaklamış, evliliği helal kılmıştır.
- Pis ve zararlı yiyecek ve içecekleri haram kılmış, yerine temiz, faydalı yiyecek ve içecekleri helal kılmıştır.
Harama Götüren Herşey Haramdır
İslam, haramı yasakladığı gibi harama götüren şeyleri de yasaklamıştır.
Örneğin, Zina yasaklandığı gibi, zinaya sebebiyet verebileceğinden erkeğin kadınla tokalaşması, baş başa kalması, açık saçıklık, tahrik edici resim ve müzik gibi şeyler de yasaklanmıştır.
Haram Konusunda Hile Yapmakta Haramdır
Haramda hile yapmak, daha ziyade haram isminin değiştirilmesi suretiyle yapılmaktadır. Örneğin, faize nema veya faide, müstehcenliğe sanat, rüşvete hediye denilmesi gibi.
Peygamber Efendimiz, ”Ümmetimden bir grup başka bir isim koyarak içkiyi helal sayacaktır” hadis-i şerifi ile buna işaret etmiştir.
İyi Niyet Haramı Meşru Kılmaz: İslam’da niyete büyük önem verilmiştir. Peygamber Efendimiz bir hadis-i şerifte, ameller niyete göre değerlendirilir buyurmuştur. Ancak iyi niyet hiçbir zaman haramı helal kılmaz. Örneğin, cami yapma veya fakire yardım etme niyeti ile kumar oynamak caiz olmaz.
Haram Şüphesi İle Vazgeçmek (Takva)
İslam’ın helal ve haram kıldığı şeyler açıktır. Helal ile haram arasında bir de şüpheli şeyler vardır. Kişinin takva sahibi olabilmesi için bunlardan uzak durması gerekir.
Peygamber Efendimiz konu ile ilgili bir hadis-i şerifte şöyle buyurmuştur: ”Helal apaçık belli, haram da apaçık bellidir. Bunların arasında, halktan birçoğunun helal mi, haram mı olduğunu bilmediği şüpheli şeyler vardır. Dinini ve namusunu korumak için bunları yapmayan selamettedir. Bunlardan bazısını yapan kimse ise haram işlemeye çok yaklaşmış olur; nitekim korunun etrafında (hayvanlarını) otlatan kimse de koruya dalma tehlikesi ile burun buruna gelmiş olur. Dikkat ederseniz her hükümdarın bir korusu vardır; Allah’ın korusu da haram kıldığı şeylerdir.’
Mecbur Haliınca Haramlar Mubah Olur
Haram dairesini oldukça dar tutan İslam, hayatın beklenmeyen sıkıntıları karşısında bu sınırın da zorlanabileceğini dikkate almıştır. Kullarına her zaman kolaylık gösteren yüce Allah, sıkıntıda kalanlara haramlardan yeme, içme ve kullanma ruhsatını vermiştir. Bir ayette bazı yiyeceklerin haram kılındığı açıklandıktan hemen sonra, bir istisnada bulunularak şöyle buyrulmuştur:
Her kim bunlardan yemeye mecbur kalırsa, başkasının hakkına saldırmadan ve haddi aşmadan bir miktar yemesinde günah yoktur (Bakara Suresi 173)
