Kur’an-ın mucizevi ‘icaz yönlerini maddelendirecek olursak eğer;
a-) Kur’an-ı Kerim’in aynı anda değişik insan gruplarına hitap etmesi yönüyle arz ettiği i’cazdır. Bu sayede sıradan insanlar, kendi bilgi ve tecrübelerine göre sathi bir manayı anlarken, ihtisas ehli lafızların köklerine inerek daha değişik manaları kavramaktadırlar. Bu şu anlama gelir;
Kur’an’ı Kerim kendi dilini anlayanlarla birlikte, anlamayanlara da hitap etmekte ve bu muhatapların içerisinde yer alan her tabaka yine kendi kapasitesine göre ondan istifade etmektedir. Bu gerçeğe bağlı olarak muhataplar ilmi seviyelerine göre Kur’an ayetlerini az çok farklı şekillerde anlarlar.
b-) Malum olduğu üzere Kur’an ayet ve süreleri uzun bir zaman diliminde parça parça nazil olmuşsa da, birbirinden bağımsız ve kopuk değil, bilakis hem lafız hem de mana itibariyle aralarında sıkı bir ilişki ve bütünlüğe sahiptirler. Çünkü bu ayet ve sürelerin dizilişi büyük ölçüde tevfikidir.
Örneğin; Kur’an’ın ilk süresi olan Fatiha ile son süresi olan Nas süresi arasında bir münasebet görülmüştür. Şöyle ki; Fatiha da Allah’ın sıfatları sayıldıktan sonra hidayetten söz edilmiş, Nas süresinde de hidayete ermenin ancak şeytanın şerrinden Allah’a sığınmakla mümkün olabileceği ifade edilmiştir.
c-) Pozitif bilimlerin gözlem ve deney yöntemlerine dayanarak tabiatın oluşum ve işleyişi hakkında ortaya koyduğu bazı bilgilerle, Kur’an’ın Allah’ın varlığı, birliği ve ahiret hayatının mevcudiyetine dikkat çekmek için tabiatın oluşumu ve işleyişine dair verdiği kısa bilgilerin uygunluk arz etmesi, bu i’cazın esasını teşkil eder.
- Dünyanın bir yörüngede hareket etmesi,
- Bütün canlı varlıkların erkekli dişili yaratılması,
- Güneşin bizzat ısı ve ışık kaynağı olması,
- Yerkürenin üzerinde canlıların yaşamasına elverişli bulunması,
- Uzayın genişlemesi,
- Dağların ağırlık merkezi olup yerküreyi sarsılmaktan koruması,
- Denizde tatlı su ile tuzlu su arasına bir engelin konulması,
- Göğe doğru yükseldikçe oksijenin azalması gibi modern bilimin keşfettiği konulara Kur’an’da kısaca veya işaret yoluyla temas edilmesi ilginç i’caz örnekleri arasında zikredilir.
Kaynak: Diyanet İşleri Başkanlığı / Kur’an’ın Nüzulünün 1400. Yılı Anısına Diyanet İlmi Dergi Kur’an Özel Sayısı / bkz: 387-391
